लहानपणापासूनच अभ्यासात हुशार असणाऱ्या मेरी क्युरीने रेडियम आणि पोलोनियम या मूलद्रव्यांचा शोध लावला. या लेखातून विज्ञान क्षेत्रात मोलाची कामगिरी बजावणाऱ्या मेरी क्युरी जीवन जाणून घेणार आहे. (marie curie biography in marathi)
मेरीचा जन्म आणि शिक्षण
मेरीचा जन्म वार्सो, पोलांड येथे 7 नोव्हेंबर 1867 रोजी झाला. मेरीचे आई आणि वडील दोघेही शिक्षक होते. त्यामुळे अभ्यासाचं बाळकडू मेरीला जन्मापासूनच मिळालं होतं.
मेरीच्या आईवडिलांनी तिला विज्ञान क्षेत्रात जाण्यासाठी प्रोत्साहन दिलं. दुर्दैवाने मेरी जेव्हा 10 वर्षाची होती, तेव्हा तिच्या आईचं निधन झालं. मात्र तिची शिक्षणातील आवड कमी झाली नाही. वयाच्या पंधराव्या वर्षी ती ग्रॅज्युएट झाली. एवढेच नव्हे तर तिला सुवर्णपदक देखील मिळालं होतं.
तिच्यातील विज्ञानाची आवड वाढत होती आणि पुढील शिक्षण देखील तिला घ्यायचे होते. मात्र घरची आर्थिक परिस्थिती चांगली नव्हती. त्याचबरोबर त्या काळात पोलंडमध्ये मुलींना शिक्षण घेणं देखील अवघड होतं.
मेरीला एक बहिण होती, जिचे नाव होतं ब्रोन्या. तिच्या बहिणीला देखील या समस्यांना तोंड द्यावं लागत होतं. त्यानंतर मेरीने आपली आर्थिक गरजा भागवण्यासाठी लहान मुलांना शिक्षण द्यायचं ठरवलं. त्यामुळे तिच्या बहिणीला आर्थिक मदत मिळू लागली. त्यानंतर मेरीची बहीण पॅरिसला वैद्यकीय शिक्षण घेण्यासाठी गेली. (marie curie biography in marathi)
मेरीची हलाखीची परिस्थिती आणि शिक्षण
मेरी संध्याकाळी रिकामा वेळ मिळाल्यावर भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि गणिताची पुस्तकं वाचायची. त्यानंतर पुढे वयाच्या 24 व्या वर्षी मेरी देखील पॅरिसला गेली. त्याठिकाणी ‘सोरबोंने’ या पॅरिसमधील सगळ्यात प्रतिष्ठित विद्यापीठात गणित, भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्र या विषयांचा अभ्यास मेरी करू लागली.
त्यानंतर 1896 मध्ये वयाच्या 26 व्या वर्षी मेरीला ‘भौतिकशास्त्र’ विषयात मास्टर्स डिग्री मिळाली.
त्यानंतर पुढे 1895 मध्ये मेरीने ‘पेरी क्युरी’ या शास्त्रज्ञासोबत लग्न केलं. पेरी क्युरी देखील त्या काळात प्रतिष्ठित शास्त्रज्ञ होते. त्यांनी चुंबकीय पदार्थांचा आणि त्यांच्या गुणधर्मांचा गाढा अभ्यास केला होता.
मेरीचं समाजासाठी योगदान
प्रथम या दोघांनी पोलोनियम या मूलद्रव्याचा शोध लावला. मेरीने आपल्या देशाच्या नावावरून हे नाव ठेवलं होतं.
तिने हा मूलद्रव्याचा शोध आपल्या देशाला समर्पित केला होता.
पोलोनियम मूलद्रव्य हे युरेनियम मूलद्रव्यापेक्षा 300 पटीने जास्त किरणोत्सर्गी (रेडिओॲक्टिव्ह) आहे, हे त्यांनी शोधून काढलं.
या दाम्पत्याने दुसऱ्या मूलद्रव्याचा शोध लावला होता. त्याचं नाव ठेवलं रेडियम. हे नाव लॅटिन शब्दावरून देण्यात आलं. या दोघांनी शोधून काढलेलं हे मूलद्रव्य युरेनियमपेक्षा लाखो पटींनी किरणोत्सर्गी होतं.
नोबेल पारितोषिक आणि पीएचडी
जून 1903 मध्ये मेरीला पीएचडी मिळाली आणि पुढच्या सहा महिन्यातच नोबेल पारितोषिक देखील मिळालं. हे पारितोषिक मेरी क्युरी, पेरी क्युरी आणि हेंरी बाकक्वारल या तिघांना वाटून देण्यात आलं.
त्यामुळे मेरी क्युरी प्रथम ‘नोबेल पारितोषिक मिळवणारी पहिली महिला’ ठरली.
नोबेल पारितोषिक जिंकल्यानंतर मेरी क्युरी आणि पेरी क्युरी यांच्या आयुष्याला आर्थिक आधार मिळाला. नोबेल पारितोषिक मधून मिळालेल्या पैशाची त्यांनी चांगली प्रयोगशाळा बांधली.
पहिल्या महायुद्धात जखमी सैनिकांना मदत
मेरी क्युरीची एक बाजू वाचकांसमोर अजून आलेली नाही. मेरी क्युरीने पहिल्या महायुद्धात 10 लाखांपेक्षा जास्त जखमी सैनिकांची मदत केली होती. जखमी सैनिकांचे एक्स-रे काढण्यासाठी मेरी क्युरीने आपली 17 वर्षाची मुलगी ‘आयरीन’ सोबत एक दवाखाना तयार केला होता.
‘महान शास्त्रज्ञ’ म्हणून जगभरात ओळख
जागतिक स्तरावर मेरी क्युरीला एक महान शास्त्रज्ञ म्हणून ओळखलं जातं. विज्ञान क्षेत्रातील मेरीची कामगिरी अतुलनीय आहे. मेरीच्या संशोधनाचा वैद्यकीय क्षेत्राला प्रचंड फायदा झाला.
मेरी क्युरीने विज्ञानाचा प्रसार करण्यासाठी जगभर दौरे केले. एवढेच नव्हे तर ‘रेडियम’ (सध्याची क्युरी संस्था) नावाची संस्था देखील काढली. या संस्थेद्वारे वैद्यकीय क्षेत्रातील संशोधनाचे काम चालत होतं.
मानवजातीच्या कल्याणाला प्राधान्य
मेरी क्युरीने आणि तिच्या पतीने किरणोत्सर्गी पदार्थांमधून निघणाऱ्या किरणांचा वैद्यकीय वापर होऊ शकतो हे जाणलं होतं. रेडियममधून निघणाऱ्या किरणोत्सर्गाचा वापर ट्युमरच्या उपचारासाठी केला जाऊ शकतो हेदेखील त्यांना समजलं होतं.
मात्र त्यांनी या शोधाचं पेटंट घेतलं नाही. कारण त्यांना त्यापासून पैसा कमवायचा नव्हता.
1927 मध्ये ‘सोलाय कॉन्फरन्स ऑन इलेक्ट्रॉन अँड फोटाॅन’ ही परिषद आयोजित करण्यात आली होती. ही विज्ञानाच्या इतिहासातील महत्त्वाची परिषद होती. आहे. या परिषदेत देखील उपस्थित राहण्याचा मान मेरी क्युरीला मिळाला.
मेरी क्युरीचा शेवट
14 जुलै 1934 मध्ये वयाच्या 66 व्या वर्षी मेरी क्युरीचं निधन झालं ‘अप्लास्टिक ॲनिमिया’ हे त्यामागचं कारण होतं. तिच्या वैज्ञानिक कारकीर्दीच्या दरम्यान किरणोत्सर्गी पदार्थांच्या परिणामांमुळे तिला हा आजार जडला.
त्यामुळे त्यांना लीड बॉक्समध्ये जपून ठेवले आहे. ठराविक पोषाख घालूनच तिची पुस्तके आणि रिसर्च पेपर हाताळले जातात.
अशा प्रकारे मेरी क्युरीचं शारीरिक अस्तित्व जरी संपलं असलं, तरी तिचं विज्ञानातील ज्ञान आजही माणसांसाठी उपयोगी ठरत आहे.